مباني دستور زبان توركي آذربايجاني

انتخاب متون و نويسنده : گجيل

( با تشكر از  نيسگيل  كه تا قسمت 12 اين مطالب را تهيه كردند. )

منبع : مباني دستور زبان تركي آذري ، نوشته : م.ع.فرزانه ، چاپ :1358 ، انتشارات فرزانه

× به علت قديمي بودن منبع مورد استفاده استاندارد هاي جديد نوشتاري زبان تركي با الفباي عربي كه در سال 1380 به تصويب رسيده اند در اين مبحث ذكر نشده اند.براي آگاهي يافتن از اين استاندارد ها اينجا را كليك كنيد: 

مصوبات سمينار اورتوگرافي تركي -  1380 (به تركي)

پيوندها

پيوندها تركيبات صوتي متغيري هستند كه به خودي خود فاقد معني و مفهوم بوده و تنها با الحاق به آخر ريشه ها دو وظيفه مهم ومشخص را به انجام مي رسانند. از اين وظايف، يكي ايجاد كلمات جديد براي ناميدن مفاهيم مختلف و ديگري آماده ساختن ريشه ها براي ايفاي نقش گرامري در زبان مي باشد.

به طوري كه در سطح بالا تصريح گرديد،تعداد ريشه ها در هر زبان ، با وسعت كم و بيش محدود بوده و به تنهائي كافي براي ناميدن كليه اشياء و نمودها و حالات و حركات گوناگون آنها نيستند. بنابراين ايجاد كلمات و مشتقات مختلف بر مبناي ريشه هاي موجود در هر زبان امري ضروري و اجتناب ناپذير جلوه مي كند،اين عمل در زبانهاي مختلف بر حسب ساختمان لفظي آنها به صورت خاصي انجام مي پذيرد ودر زبانهاي پيوندي اين وظيفه به عهده پيوندهائي محول مي گردد كه آنها را مي توان پيوندهاي توصيفي يا پيوندهاي سازنده نام نهاد.

از طرف ديگر ، ريشه ها به عنوان مصالح اصلي و بنيادي زبان و كلمات الحاقي كه از پيوستن پيوندهاي توصيفي به آخر ريشه ها تشكيل مي شوند،موجودات ومفاهيم را به طور منفرد و مجزا از هم و حالات و حركات را به صورت مجرد بيان مي دارند. در صورتي كه كائنات در طبيعت و جامعه به حالت منفرد و حركات به صورت مجرد نبوده بلكه در يك وضع پيوستگي  و ارتباط متقابل و فعل انفعال  مداوم بسر مي برند و در احساس و انديشه نيز به همين سان انعكاس مي يابند. زبان براي اينكه از عهده بيان اين روابط و همبستگي هاي متقابل برآيد ، ناگزير بايد ريشه ها و كلمات الحاقي را براي اين كار مجهز سازد و اين تجهيز در زبانهاي پيوندي باز با الحاق يك رشته پيوندها و اشارات به آخر كلمات انجام مي شود كه از آنها نيز مي توان به عنوان پيوندهاي تصريفي نام برد.

به اين ترتيب، در زبانهاي پيوندي ، منجمله زبان تركي وظيفه ايجاد كلمات جديد براي بيان موارد و وجوه گوناگون اشياء و نمودها و همچنين نقش ايجاد همبستگي در ميان عناصر مختلف كلام به عهده پيوندها محول است و از اين لحاظ برسي دستور اين زبانها بدون برسي سيستم پيوندي آن كامل و جامع نخواهد بود.

پيوندها مانند ساير اشكال كلام از اصوات تشكيل مي شوند. هر پيوند در بنيان صوتي خود ممكن است از يك تا چند صوت جاي دهد. تعداد پيوندهاي تك صوتي به نسبت ريشه هاي تك صوتي فوق العاده زياد است. در ريشه ها ، صائت بودن ريشه هاي تك صوتي امري الزامي است. ولي در مورد پيوندها ، چنين الزامي وجود ندارد. يعني پيوندها ممكن است صامت تكي هم باشند. پيوندهاي تك صوتي با اصوات ريشه تلفيق مي يابند و هجا تشكيل ميدهند. پيوند هائيكه در تركيب صوتي خود بيش از يك صائت داشته باشند ممكن است بصورت يك يا دو  و در موارد نادر بصورت سه هجا نمودار شوند.

پيوندها بمنزله عناصر و مهره هاي تحرك زبان هستند و به همين جهت هم خيلي بيشتر از ريشه ها در جريان سير تاريخي زبان معروض تغييرات و تبدلات مي گيرند، اين تغييرات و تبدلات بصورت دگر گونيهاي صوتي در بنياد پيوندها و يا بشكل از ميان رفتن يك پيوند و جايگزين شدن پيوند ديگر بجاي آن رخ ميدهد.

پايان قسمت پانزدهم 

ادامه دارد...

 نظرات ، انتقادات و نكات آموزشي خود را در اين بخش وارد نماييد.