مباني دستور زبان توركي آذربايجاني

انتخاب متون و نويسنده : نيسگيل nisgil@yahoo.com

منبع : مباني دستور زبان تركي آذري ، نوشته : م.ع.فرزانه ، چاپ :1358 ، انتشارات فرزانه

× به علت قديمي بودن منبع مورد استفاده استاندارد هاي جديد نوشتاري زبان تركي با الفباي عربي كه در سال 1380 به تصويب رسيده اند در اين مبحث ذكر نشده اند.براي آگاهي يافتن از اين استاندارد ها اينجا را كليك كنيد: 

مصوبات سمينار اورتوگرافي تركي -  1380 (به تركي)

ادامه انواع هجاها ...

4 ــ هجاهائي كه از صامت ــ صائت ــ صامت تشكيل مي شوند. مانند هجاهـــايlüm ، bax ، poz ، kin در كلمات [ باخ ــ bax ](بنگر) ، [ پوزقون ــ pozgun ](آشفته) ، [ تيكينتي ــ tikinti ] (ساختمان) ، [ گولومسه مك ــ gülümsəmək ](تبسم كردن). اين هجا نيز در يك نوع كلمات تك هجائي و در مواضع مختلف كلمات چند هجائي به كار مي رود.
5 ــ هجاهائي كه از صائت ــ صامت ــ صامت تشكيل مي شوند. مانند: alt ، ört در كلمات [ آلت ــ alt ](زير) ، [ ئورتمك ــ örtmək ](پوشيدن). اين هجا نيز در يك عده كلمات تك هجائي و در هجاي اول بعضي كلمات چند هجائي مشاهده مي شود.
6 ــ هجاهائي كه از صامت ــ صائت ــ صامت ــ صامت تشكيل مي شوند. مانند:dörd ، gorx ، şalt ، xinc در كلمات [ دورد ــ dörd ](چهار) ، [ قورخماق ــ qorxmaq ](ترسيدن) ، [ بوشالتماق ــ boşaltmaq ](خالي كردن) ، [ قاخينج ــ qaxinc ](سركوفت). اين هجا نيز در يك نوع كلمات يك هجائي و در مواضع مختلف كلمات چند هجائي به كار مي رود.
تكيه
كلماتي كه در تركيب صوتي خود بيشتر از يك هجا داشته باشند، هنگام تلفظ، يكي از هجاها، نسبت به بقيه آنها، با توان و انرژي بيشتري ادا مي شوند. اين عمل كه با يك نوع توقف و تكيه بر روي هجاي مورد نظر انجام مي گيرد، كلمه را از حالت تسلسل هجاهاي يكنواخت خارج ساخته و آهنگ صوتي موجداري به آن مي بخشد.
زبان تركي از نظر تكيه، زباني متعارف است. يعني مابين هجاهاي بي تكيه و تكيه دار آن از نظر شدت صوتي فرق فاحشي احساس نمي شود.
در زبان تركي هجا يا هجاهاي وسط كلمه بدون تكيه است. از دو هجاي اول و آخر كلمه نيز به غير از موارد خاص كه تكيه برروي هجاي اول منتقل مي شود، معمولا روي هجاي آخر كلمه قرار دارد. اين مورد خاص موقعي است كه كلمه در حالت امر و خطاب قرار گيرد و در اين حال هر گاه كلمه به صورت عادي خوانده شود، چه بسا معني ديگري از آن استنباط شود، مثلا در مثالهاي زير :
آخار سولار درين اولماز ــ axar sular dərin olmaz (آب هاي روان عميق نباشد)
 آغاجدان ميوه لري درين ــ ağacdan mivələri dərin (ميوه ها را از درخت بچينيد)
 قويون اوتلار قوزو ايله ــ goyun otlar quzu ilə (گوسفند با بره مي چرد)
سورونو قـــــويون گلسين ــ sürünü goyun gəlsin (رمه را بگذاريد بيايد)
 آلما آغاجدان دوشدو ــ alma ağacdan düşdü (سيب از درخت افتاد)
سن او سوزو ئوزونه آلما ــ sən o süzü özünə alma (تو آن حرف را به خود نگير)
در دو مثال اول كلمه  [ درين ــ dərin ]، در مثال دوم كلمه [ قويون ــ ğoyun ] و در مثال سوم كلمه [ آلما ــ alma ] بر حسب تغيير محل تكيه معاني مختلفي مي دهند.
البته محل تكيه به اقتضاي پيوندهاي مختلف به آخر كلمه ممكن است عوض شود. در اين حالت تكيه معمولا به روي يكي از هجاهاي ماقبل آخر منتقل مي گردد و چون اين موضوع، در مورد اقسام كلمات و بر حسب نوع پيوندها به اشكال خاصي رخ مي دهد، بهتر آن خواهد بود كه موارد انتقال تكيه در هر مورد به طور جداگانه يادآوري شود.
 

پايان قسمت يازدهم 

ادامه دارد...

 نظرات ، انتقادات و نكات آموزشي خود را در اين بخش وارد نماييد.